Opracowanie: ks. Dawid Pietras
ONŻ II st. III t. Tylmanowa 2010
KONFERENCJA
Jak czytać Księgę Wyjścia?
POWSTANIE PIĘCIOKSIĘGU (Rdz, Wj, Kpł, Lb, Pwt)
Wg tradycji jego autorem jest Mojżesz. Jednak różne style, słownictwo, opis śmierci Mojżesza itd. Poddały w wątpliwość istnienie jednego autora!
Zanim były spisane, istniała tradycja ustna. Istnieją natomiast różne tradycje (wcześniejsze i późniejsze), które wpłynęły na ukształtowanie się tekstu!
Jednak bez względu na to finalny tekst jest natchniony! I zawiera w sobie odpowiednią strukturę literacką wg zamysłu ostatniego autora – natchnionego Duchem Świętym! (metoda egzegezy kanonicznej oraz metoda analizy narracyjnej) Jest to więc bardzo skomplikowany proces łączenia tekstów pisanych przez przedstawicieli różnych tradycji. Ostateczne badania nie prowadzą do rozdrabniania tekstu i doszukiwania się tradycji, ale wykazują GENIALNĄ JEDNOŚĆ PIĘCIOKSIĘGU!
Koran napisał 1 człowiek przez 20 lat, a Biblia powstawała 2000 lat.
Księgę Wyjścia należy czytać oczyma ludzi, którzy żyli kilka wieków po wydarzeniach, które opisują! (doświadczenie pierwotne i wtórne) Ostatecznie ukształtowana w V wieku! (powołanie Abrahama 1850 BC, Exodus 1250 BC)
Bóg objawił się najpierw jako ZBAWCA (historycznie: Abr., Mojżesz…), dopiero potem ukształtowała się nauka o Bogu STWORZYCIELU! Stało się to pod wpływem wygnania do Babilonu, gdyż tam była spora refleksja o Bogu Stwórcy!
„Proroka takiego jak ja wzbudzi wam Pan” – Pwt 18,18
Pwt jest najważniejszą Księgą S.T i Piecioksięgu. Stanowi ona syntezę religijną narodu. Powstała w czasie wygnania (VI wiek BC). Jest odpowiedzią na pyt. DLACZEGO WYGNANIE: Bo nie byliśmy wierni przymierzu!
TREŚĆ KSIĘGI WYJŚCIA
Pierwsze 15 rozdz. różni się istotowo od kolejnych. Jest to historia niewolników rozproszonych. Ramzes II wprowadza kontrolę narodzin, zakłada obozy pracy! Bóg jednak prowadzi do wolności, do poczucia godności, do życia!
Wj 17-40 to m.in. wydarzenie Synaju: objawienie i nadanie prawa; Przymierze.
Przejście przez morze (1250 r BC) to NARODZINY NARODU, LUDU JAHWE. („od zniewolenia do służby” – wolność ukonstytuowała naród, który na początku żył poza ziemią; Kanaanem; Izraelita jako wolny poczuł się sobą!). Nawet świątynia, czy niewola babilońska nie będzie wydarzeniem tak fundamentalnym!
Założycielem narodu jest Mojżesz! Jego zasadnicza historyczność jest niezaprzeczalna!
Wyjście można porównać ze stworzeniem świata.
Słowo wyjść (exodus) pojawia się w Wj 94 razy!
Dlaczego dopiero po 430 latach? Wyzwolenie musi być zaakceptowane przez ludzi. Musi być uświadomiony fakt bycia niewolnikiem! To uświadamianie było pierwszym zadaniem Mojżesza!
DLACZEGO TO WSZYSTKO TAK OKRUTNE?
Bóg wkroczył do konkretnego narodu wojowniczego i powoli zmieniał te prawa aż do przykazania miłości, które przyniósł Jezus.
DWA POWOŁANIA MOJŻESZA
Wj 3,1-4 (tradycja jahwistyczna) – o gorejącym krzewie
Wj 6,2-7;7 (tradycja kapłańska) – Mojżesz ma wątpliwości, czy podoła, dostanie Aarona do pomocy
Rozwijały się dwie tradycje powołania i żadna się nie kłóciła ze sobą. Żydzi nie zastanawiali się która jest dokładna historycznie, liczyło się bogactwo treści teologicznej.
To pokazuje, że Wj ma dwie tradycje J (ok. 950 BC – pisarze na dworze króla Dawida) i P (IV-V w. BC – wygnanie, prorok Ezechiel…)
„Rozgniewał się Pan na Mojżesza” – antropomorfizm (przypisanie Bogu cechy ludzkiej)
IMIĘ BOGA
JHWH (dosł.) JEST [TETRAGRAMMATON ARCHETON]– to podkreślenie pełnej miłości obecności Boga i gwarancji skuteczności misji Mojżesza (przypis do BT)
Wg rabinów jest tym, który podtrzymuje egzystencję!
Określanie Go jako wieczny nie wiele daje. To bardziej statyka, a nie dynamika. Nic nie mówi, jak On działa i nie rozpala nas do miłości!
Bardziej oznacza: „Ten, który daje istnienie” niż „Ten, który istnieje”. On wciąż żyje i panuje. Nie jest jedynie źródłem istnienia, które się wycofało, kiedy stworzyło, ale jest Tym, kto udziela każdej chwili.
Izraelici zamieniali to imię na ADONAI (Mój Pan; Mój Mistrz). Zaczęto też używać termonu HASZEM (Imię).
Odczytywanie JHWH jako HEHOWA jest literacką zbrodnią (E. Murphy). Niedopuszczalne jest bowiem łączenie samogłosek ze słowa ADONAI ze spółgłoskami świętego imienia JHWH i czytanie ich razem.
PLAGI EGIPSKIE
To nie kronika wydarzeń, ale dzieło teologiczne! Być może jest to konstrukcja rozszerzenia dwóch zasadniczych plag. Pewne jest to, że te wydarzenia zadziwiały ówczesnych ludzi. Opis pochodzi dwóch tradycji (P i J).
Plagi mają pokazać absolutną władzę Jahwe nad faraonem. Bóg po każdej pladze przekazuje kolejne orędzie faraonowi i nie mówi, że już dość. To oznacza CIERPLIWOŚĆ BOGA!
Trudno tu też mówić o cudzie! Chwilowe zachwianie praw natury nie jset od razu cudem! Wg mentalności Izraela wszystko, co się dzieje jest dziełem Pana!
Wg E. Murphy’ego nie można dociekać naukowo tych wydarzeń.
ZATWARDZIAŁOŚĆ FARAONA
Zwrot wyst. 20 razy. W dziesięciu przypadkach autor mówi, że Bóg zatwardział i w dziesięciu, że to faraon zamknął swe serce. O wł. zatwardziałości jest mowa po rozmowie Mojżesza z Bogiem i po pierwszych pięciu plagach (np. Wj 7,3 ma dosł. „dopuszczę do trwania w uporze”). Dopiero po 6-ej pladze autor pisze, że Bóg zatwardził. Autor mówi tu w sposób przenośny, że pierwsze 5 zjawisk zamiast przekonać faraona, jeszcze bardziej go zatwardziły.
FARAON JEST ZUPEŁNIE WOLNY W SWYCH DECYZJACH!
Zatwardziałość faraona nie jest bezpośrednio dziełem Boga, jest jego wł. decyzją. Izraelici przypisywali wszystko Bogu, patrzyli na skutek. Ale widzieli w tym objawienie przez Boga swej potęgi! „Zatwardził” – nie dał łaski.
Faraon w swej zatwardziałości zaostrza ciemiężenie Izraela, aż w końcu Izrael wymyka mu się. To prowadzi do Exodusu.
TAJEMNICZA WALKA Z BOGIEM – Wj 4,24
Wszystko, co się dzieje autor przypisuje Bogu. Nie mówi jednak o tym, że cała strona techniczna była tu dziełem Boga. Mógł to być np. anioł. Sifora miała wyrzuty sumienia, że nie dokonała obrzędu obrzezania na synu. Wobec choroby męża zwiększył się jej niepokój serca. Pomyślała, że Bóg tak upomina się lub karze ją. Sama więc dokonała obrzezania i dotknęła krwią dziecka Mojżesza. Wierzyła, że właśnie cierpiał przez to dziecko.
PRZEJŚCIE PRZEZ MORZE CZERWONE
W nocy silny wiatr osusza wody i Izrael rozpoczyna przejście. Przychodzi przypływ i zalewa Egipcjan (w Zatoce Sueskiej przychodzi on nagle i może mieć wysokość do 3,30 m.). Mokradła, a więc bagniste tereny między Egiptem północnym a półwyspem Synaj utrudniały przejazd rydwanów („Morze sitowia”). Rozdzielenie wód nawiązuje do dzieła stworzenia oraz zwycięstwa Boga nad chaosem i morzem. Trudno wskazać konkretne miejsce przejścia.
CUD POLEGAŁ NA TYM, ŻE STAŁO SIĘ TO AKURAT WTEDY! Obłoku nie da się wyjaśnić naukowo.
To nie Bóg niszczy Egipcjan, to oni sami się niszczą w odmętach własnej dumy.
DEKALOG (dosł. Dziesięć Słów)
Izrael nazwał te przepisy Dekalogiem, by upodobnić go do dzieła stworzenia, w którym 10 razy powtarza się zwrot: „Bóg rzekł” (na tych 10 słowach oparła się egzystencja świata)! Licząc przykazania wychodzi 12.
Dekalog jest świadectwem przymierza dwóch partnerów Wyzwoliciela i wyzwoleńca. Dekalog pochodzi bezpośrednio od Boga ( wyst. w dwóch wersjach: 2 tradycje udekorowały krótkie nakazy i zakazy od Boga).
DWIE TABLICE: Podział jest sugerowany relacją do Boga (1-3 prz.) i człowieka (4-10prz.). W rzeczywistości chodziło od odpis. Jeden dokument przymierza był dla Boga i jeden dla człowieka. Obie strony przymierza zawsze miały taki odpis.
Przez Przykazania Bóg daje wolność, a Izrael przyjmuje mądrość. Przykazania mają cel: STRZEC WOLNOŚCI. Bóg objawia się jako Bóg wolności [znaki drogowe nie ograniczają wolności kierowcy].
NALEŻY PAMIĘTAĆ, ŻE NIE ODDZIELANO CZYNU I ZŁA OD CZŁOWIEKA, KTÓRY SIĘ GO DOPUŚCIŁ! Usuwano wielkie zło poprzez zabicie! (dziś mamy inne metody, by izolować czł. niebezpiecznego – stąd kara śmierci nie jest konieczna)
PRZYKAZANIE I
Teologia współczesna rozumie to przykazanie jako nakaz monoteizmu!
Dla Izraela był to nakaz wiary tylko w Jahwe! Raczej uznawano jeszcze wtedy istnienie innych bóstw. Dopiero prorocy wprowadzą naukę, że wszystkie inne bóstwa to ułuda! [w Exodusie Jahwe okazuje się silniejszy od bogów Egiptu!]
Był to także zakaz sporządzania obrazów Jahwe! Wierzono, że w obrazie bóstwa, figurze, posągu zamknięta jest Jego moc, co utożsamiało obraz z bóstwem. A Bóg jest Panem natury, a nie jej częścią.
Bóg zawsze jawił się jako ten, który MÓWI, a nie jako ten, którego się OGLĄDA!
W Egipcie czczono ryby, gwiazdy, słońce, jako bóstwa. Był w czołówce wśród narodów wytwarzających wyobrażenia!
W kulcie cielca człowiek chciał zastąpić kultem słuchanie i posłuszeństwo Bogu! To miało uczynić religię łatwiejszą i mogło doprowadzić do manipulowania Bogiem, do wykorzystywania Go w swej potrzebie. „Najpierw posłuszeństwo, potem nabożeństwo”. Sporządzenie posągu dokonywało się mocą wł. ludzkiej wyobraźni, emocji, myśli, co zniżało Boga do miary człowieka! Ograniczało Jego transcendencję!
Od momentu wcielenia Syna Bożego – zmienia się to: „Kto Mnie widzi, widzi i Ojca”.
PRZYKAZANIE II – cześć dla imienia Bożego
Imię było tożsame z osobą! Poznać imię, to poznać osobę! W tradycjach Bóg ukrywając swe imię, ukrywał dostęp do swojej istoty!
Wypowiedzenie imienia było jednoznaczne z przywołaniem obecności i mocy, tego kto je nosił: „podniosę kielich zbawienia i wezwę imienia Pana”.
Magicy mniemali, że używając imienia bóstwo można było zmusić do jakiejś czynności. Wiązało się to z próbą manipulacji bóstwem, zawładnięcia nim.
Bluźnierstwo – dotknięcie istoty Boga – śmierć
Przysięga przy użyciu imienia Boga – ściągać obecność Boga jako świadka, traktować Go jako gwaranta prawdomówności
Judaizm później rozszerzył to o całkowity zakaz wymawiania imienia: Jahwe.
PRZYKAZANIE III – szabat
Szabat, a więc dzień odpoczynku od pracy był szeroko praktykowany wśród licznych narodów i trudno wskazać jego genezę. Chodziło o poświęcenie jednego dnia dla Boga, o wyłączenie się z codziennych czynności (czas. sbt ozn. „odpocząć”, zatrzymać się”). Opis stworzenia powstał, jak już dawno był świętowany szabat.
Czł. kiedy przestaje pracować i zatrzymuje się uświadamia sobie, że jego istnienie jest zależne od Boga, że czas i przestrzeń należą do Boga (czł. wskazuje na swe źródło)! Świętowanie szabatu było więc wyznaniem wiary!
Świętować szabat to podzielić się wolnością z drugim człowiekiem. Nawet niewolnik ma być w tym dniu wolny, a więc równy przed Bogiem.
PRZYKAZANIE IV – szacunek dla rodziców
Rodzice uczestniczą w przekazywaniu życia, które było tajemnicą, było sacrum! Rodzicielstwo więc jest sakralne, bez względu na to, jacy byli rodzice! Należy się więc im cześć okazywana przez posłuszeństwo!
Czasownik kabed („czcić”) wyst. na oznaczenie sfery świątyni, anioła, króla oraz ludzi bogobojnych.
Przykazanie to uczy, że nie istniałbym, gdyby nie moi rodzice. Ten, kto zwrócił się przeciwko źródłu własnego życia, NIE JEST GODNY ŻYĆ!
Przykazanie to ma bronić instytucji rodziny!
Przykazania mówią o czynie 5,6,7 („nie zabijaj”, „nie cudzołóż”, „nie kradnij”), a ich odbiciem są 8,9,10, które pokazują na serce, jako na źródło 5,6,7.
PRZYKAZANIE V – nie zabijaj
Każdy czł. ma prawo do życia od poczęcia do śmierci.
Czasownik racah (zabijać) nigdy nie odnosi się do zabijania zwierząt, zabijania na wojnie i do wyroków trybunału. Wyraz ten oznacza samowolne mordowanie z motywów zemsty, z osobistych pobudek – za to była śmierć!
PRZYKAZANIE VI – cudzołóstwo
Cudzołóstwo niszczy rodzinę i małżeństwo, w którym następuje przekazywanie życia! Małżeństwo jest rzeczywistością sakralną!
Chodziło o stosunek płciowy mężczyzny z kobietą zamężną! Za to była kara śmierci! Jeżeli mężczyzna zgrzeszył z niezamężną nie było takiej kary. Jeżeli współżył z niewolnicą, była grzywna – godził w prawo własności.
Jedynie żona zobowiązana była do wierności mężowi. – tu za zdradę była śmierć! Mąż musiał mieć pewność, że potomstwo zrodzone w jego małżeństwie jest jego!
Jednak z czasem zakaz cudzołóstwa zaczął obejmować również mężczyzn.
Jezus udoskonalił to przykazanie mówiąc o monogamiczności małżeństwa.
Dziś to przykazanie obejmuje całą sferę seksualności.
PRZYKAZANIE VII – nie kradnij
Podstawowe wykroczenie – przywłaszczenie Izraelity w celu sprzedania go w niewolę – za to śmierć!
Przykazanie to wymagało zwrotu, naprawy wyrządzonych szkód.
PRZYKAZANIE VIII – składanie fałszywego świadectwa
Na mocy 2 lub 3 świadków skazywano na śmierć. Jeżeli przed sądem świadek zeznał fałszywie – był skazywany na śmierć! Sam bowiem stał się przyczyną niesłusznej śmierci.
PRZYKAZANIE IX i X – pożądanie
Przykazanie to mówi o źródle grzechu – serce! Jeżeli nie zgaszę iskry, wybuchnie płomień!
PARALELE
Baranek paschalny – typ Jezusa, którego Krew ocala, staje się źródłem odkupienia!
Pascha – Eucharystia, Ofiara Mszy św.; Jezus ustanawia Mszę w miejsce Paschy
Przejście przez morze – chrzest w wodzie
Mojżesz – Jezus: Nowy Mojżesz
70 starszych (Wj 24,9) – Jezus wysłał 70, by głosili
Ziemia Obiecana – Niebo!
Egipt – symbol zniewoleń zewnętrznych i wewnętrznych
Jezus jako Nowy Jozue rozpoczyna swoją działalność od Jordanu!
Jozue (aram.) – Jeszua (aram.)
Jezus (hebr.) – Jehoszua (hebr.)
Woda wytryskająca ze skały – przebite Serce Jezusa!
Miriam – imię egipskie, nasze Maria, Maryja…
Manna – Komunia św.
Namiot Spotkania – prototyp świątyni Salomona; J 1,14 (Bóg stawia namiot poprzez Wcielenie Słowa), TABERNAKULUM (łac.) Namiot! Prototyp dzisiejszych świątyń i liturgii
12 pokoleń – 12 Apostołów (Nowy Izrael – Kościół)