Ks. dr Dawid Pietras FSSP
I Niedziela Wielkiego Postu
A.D. 2023
POST
Dzisiejsza I Niedziela Wielkiego Postu prowadzi nas do sceny kuszenia Chrystusa na pustyni. Tam nasz Pan dobrowolnie podjął 40-dniowy post, by przygotować się do publicznej działalności i by dać nam przykład.
Pochylmy się dziś w tym kazaniu nad kwestią postu, nad tym, jakie jest jego znaczenie i jaka jest dyscyplina kościelna z nim związana.
Kościół wprowadza posty, by nauczyć wiernych panowania nad sobą oraz dać im sposobność do okazania posłuszeństwa Kościołowi i zjednywania sobie przez to wiecznych zasług. Już w Raju Bóg dał zakaz spożywania z drzewa poznania dobra i zła. Żydzi mieli zakaz jedzenia wieprzowiny i inne posty. Sam Chrystus pościł na pustyni, a przed nim Mojżesz, Eliasz czy Jan Chrzciciel. Już w Didache zaleca się post w środę [dzień zdrady judasza] i piątek [dzień śmierci Jezusa]. Pierwsi chrześcijanie pościli przed Wielkanocą – największym świętem. Jest to więc praktyka znana od początku chrześcijaństwa.
Post prowadzi człowieka do uzdrowienia serca. Uświadamia, że prócz pokarmu fizycznego, potrzebujemy jeszcze pokarmu dla duszy, pokarmu duchowego. Post przypomina o słowach Jezusa z Ewangelii: „Nie samym chlebem żyje człowiek”. Głód wywołany postem ma nam przypominać nasze pragnienie Boga, pragnienie nieba.
W prefacji na okres Wielkiego Postu słyszymy słowa: To przez post ciała uśmierzasz wady, podnosisz ducha, udzielasz cnoty i nagrody, przez Chrystusa Pana naszego.
Papież Benedykt XVI mówiąc o poście, zwracał uwagę, iż jest on „wartościową praktyką ascetyczną, duchową bronią w walce z nieuporządkowanym przywiązaniem do nas samych. Dobrowolna rezygnacja z przyjemności, jaką jest jedzenie, i z innych dóbr materialnych pomaga uczniowi Chrystusa panować nad innymi rodzajami głodu osłabionej grzechem pierworodnym natury, którego negatywne skutki odbijają się na całej osobowości człowieka”.
Post więc pomaga nam oderwać się od tego świata i wzbudzić w sobie większe pragnienie Boga. Podobnie jak powstrzymanie się od zabaw pomaga. Post więc zapobiega przyszłym grzechom, hartuje ducha, uzbrajając nas przeciwko pokusom, stanowi pokutę za grzechy już uczynione oraz buduje w nas wewnętrzną wolność. Post ma też potężną moc wstawienniczą. Możemy go ofiarować w różnych intencjach, np. o nawrócenie grzeszników. Pamiętamy słowa Chrystusa do Apostołów, którzy nie mogli uwolnić opętanego epileptyka: „Ten zaś rodzaj złych duchów wyrzuca się tylko modlitwą i postem”. Dlatego jeśli same modlitwy nie pomagają w pokonaniu wady, zapytajmy się, czy użyliśmy drugiego narzędzia, jakim jest post.
Do modlitwy musimy więc dodać post, czy po prostu cnotę umartwienia, by pokonać pokusy. Do tego jeszcze dochodzi jałmużna. I w ten sposób przypominamy sobie potrójną drogę Wielkiego Postu. Z postu bowiem rodzi się jałmużna. W I wiekach chrześcijaństwa potrawy, które miały być zjedzone przeznaczano dla ubogich. Biednym dawano też oszczędzone pieniądze. Dlatego Orygenes nazywał błogosławionymi tych, którzy pościli by nakarmić biednych. A św. Piotr Chryzolog podsumowywał tę potrójna drogę: „Duszą modlitwy jest post, a życiem postu miłosierdzie. Kto się więc modli, niech pości, a kto pości, niech spełnia uczynki miłosierdzia, niech wysłucha proszącego, który chce być słyszany. W ten sposób otwiera dla siebie uszy Boga, który nigdy się nie zamyka na głos błagającego”.
================================================================
Spójrzmy teraz pokrótce na dyscyplinę postną [kwestia postu to pojęcie szerokie, bo obejmuje post dla oczy, dotyku, słuchu itp. My skupiamy się na obowiązkowym poście dotyczącym pokarmów]:
Nam jako wiernym tradycji należy pamiętać, że obowiązuje nas dyscyplina Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983 r. A więc w sumieniu obowiązują nas aktualne zasady okresów pokuty i postów. Oczywiście dobrowolnie – według dawnego kalendarza możemy podjąć się trudu życia według dawnej dyscypliny. Złamanie dobrowolnego postanowienia podjęcia dawnych postów nie będzie grzechem.
Przyjrzyjmy się bliżej aktualnej dyscyplinie postnej Kościoła łacińskiego:
POST ŚCISŁY (łac. ieiunium) obowiązuje w Środę Popielcową i Wielki Piątek. Usilnie zalecany jest w Wielką Sobotę (ale nie jest obowiązkowy). Polega on na jednym posiłku do syta i na dwóch tzw. lekkich, na wstrzemięźliwości od pokarmów mięsnych. Post ścisły obowiązuje między 18 a 60 rokiem życia.
Post jakościowy, czyli WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ OD POKARMÓW MIĘSNYCH (łac. abstinentia) obowiązuje w każdy piątek roku. KEP zachęca też do zachowania tej wstrzemięźliwości w wigilię Bożego Narodzenia (II Polski Synod Plenarny). W ten dzień bowiem nie ma już obowiązkowego postu od mięsa. Post ten obowiązuje na terenie Polski. Np. w Niemczech w piątek jest obowiązek wykonania jakiegoś czynu miłosierdzia. Wstrzemięźliwość obowiązuje tych, którzy ukończyli 14 rok życia, do końca życia.
Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych w piątek znosi występująca w ten dzień uroczystość kościelna i tylko oktawa Wielkanocy. Dla przykładu nie ma w parafii postu w dzień odpustu parafialnego, bo ma to rangę uroczystości. Należy też pamiętać, że uzasadniona niemożność zachowania postu jakościowego w piątek domaga się od chrześcijanina innych form pokuty. Dotyczy to np. tych, którzy w ogóle nie jedzą mięsa.
Duszpasterze oraz rodzice winni zatroszczyć się o to, ażeby również ci, którzy z racji młodszego wieku nie związani jeszcze prawem postu i wstrzemięźliwości, byli wprowadzeni w autentyczny duch pokuty. (kan. 1252 KPK)
Pamiętajmy, że proboszcz danego miejsca (miejsca posiłku) ma prawo udzielić DYSPENSY od wstrzemięźliwości od mięsa w piątek (np. na stypę, weselę), od postu ścisłego, a także od zakazu udziału w zabawach. Takie samo prawo ma również proboszcz wobec swoich parafian znajdujących się poza terytorium parafii, do której należą. Przypomnijmy sobie brzmienie tego kanonu KPK: „Przy zachowaniu prawa biskupów diecezjalnych, o których w kan. 87, proboszcz może, dla słusznej przyczyny i według przepisów biskupa diecezjalnego, udzielić w poszczególnych przypadkach dyspensy od obowiązku zachowania dnia świątecznego lub dnia pokuty, albo dokonać zmiany tego obowiązku na inne uczynki pobożne; to samo może uczynić również przełożony kleryckiego instytutu zakonnego lub stowarzyszenia życia apostolskiego na prawie papieskim, w odniesieniu do swoich podwładnych oraz innych osób przebywających na stałe w domu” (kan. 1245 KPK).
Wspomnieć trzeba również o POŚCIE EUCHARYSTYCZNYM. Jest to wstrzemięźliwość od pokarmów i napojów z wyjątkiem lekarstw i wody. Obowiązuje on co najmniej godzinę przed przyjęciem Komunii św. Kto więc chce może sobie narzucić dłuższy post. Wiemy, że dawniej był to post od północy aż do Eucharystii, ale msze odprawiano głównie rano. Pius XII skrócił czas postu do 3 godzin dla osób uczestniczących w mszy popołudniu. Natomiast co do chorych i tych, którzy się nimi opiekują Kodeks Prawa Kanonicznego mówi, że „mogą przyjąć Najświętszą Eucharystię, chociażby coś spożyli w ciągu godziny poprzedzającej” (kan. 919 § 3). A więc inna formą postu jest post eucharystyczny. Uświadamia nam on, iż Komunia św. jest pokarmem na życie wieczne, jest czymś wzniosłym i wielkim. Do tego wydarzenia trzeba się przygotować.
================================================
Przed II Soborem Watykańskim istniały 3 rodzaje postów:
- post ścisły (raz do sytości i bez mięsa, tzn. w te dni nie spożywa się mięsa, ani potraw z jego dodatkiem i zup na wywarze z mięsa, np. rosołu) [piątki i soboty Wielkiego Postu, w trzy suche dni Wielkiego Postu; obowiązywał w wigilię Bożego Narodzenia, 3 ostatnie dni Wielkiego Tygodnia, w wigilię Zielonych Świąt, w środę popielcową] [Dotyczył tych, co ukończyli 21 rok życia do 60 roku życia]
- post - posiłek tylko raz do sytości (z możliwością jedzenia mięsa w tym jednym posiłku do syta – wg polskiej tradycji) [obowiązywał w poniedziałki, wtorki, środy i czwartki Wielkiego Postu, w soboty suchych dni i w wigilię św. Piotra i Pawła, Wniebowzięcia NMP i Wszystkich Świętych] [Dotyczył tych, co ukończyli 21 rok życia do 60 roku życia]
[W niedziele nie obowiązywał żaden post]
- wstrzymywanie się od potraw mięsnych [obowiązywał we wszystkie piątki. Dotyczył tych, co ukończyli 7 rok życia]
Święta przypadające w Wielkim Poście nie znosiły postu.
W jednym z dawnych katechizmów możemy wyczytać w kwestii zwolnienia z postu: „Od postu są zwolnieni z powodu fizycznej lub moralnej niemożliwości: chorzy, rekonwalescenci, osoby słabego zdrowia, bardzo nerwowe, albo takie, które na skutek postu doznają bólu głowy lub nie mogą sypiać; kobiety w ciąży lub karmiące, a prawdopodobnie także w czasie okresu miesięcznego; (…) ciężko pracujący: np. na roli i.t.d., (…) Poza pracujący, kiedy by post utrudniał im pełnienie obowiązków stanu; wreszcie odbywający trudniejszą podróż pieszo lub wozem. Podróżujący koleją zwykle tylko dlatego są zwolnieni od postu, ponieważ nie dysponują pokarmem w odpowiednim czasie”.
Zasadniczo możemy powiedzieć, że nie ma postu kosztem zdrowia lub naruszania obowiązków stanu.
Kiedy mamy problem z postem, jawi się pokusa uniknięcia postu, spójrzmy na krzyż ! Pomyślmy, ile Jezus zniósł dla nas, byśmy byli zbawieni! Ofiarujmy swój post np. za grzeszników czy dusze w czyśćcu cierpiące, o wolność tradycyjnego rytu rzymskiego…
Zakończmy słowami dzisiejszej oracji, kolekty:
Boże, który co roku oczyszczasz swój Kościół przez czterdziestodniowy post, spraw, aby rodzina Twoja wykorzystała przez dobre uczynki łaskę, którą stara się otrzymać poszcząc.